Τι σημαίνει η έννοια κοσμική εκπαίδευση;

της Ρένας Χόπλαρου

Κοσμική είναι η εκπαίδευση που δεν επιβάλλει στους μαθητές της κανένα θρήσκευμα. Δεν έχει υποχρεωτικές αλλά ούτε και προαιρετικές προσευχές και εκκλησιασμούς. Στο κοσμικό σχολείο δε βλέπεις πουθενά επίσημα θρησκευτικά σύμβολα και ονομασίες (π.χ. Δημοτικό Σχολείο Αποστόλου Ανδρέα). Οι μαθητές δεν υφίστανται καμία ευμενή ή δυσμενή διάκριση λόγω θρησκεύματος και τέλος τα θρησκευτικά μαθήματα, εάν διδάσκονται, έχουν εγκυκλοπαιδικό και όχι κατηχητικό χαρακτήρα. Εννοείται ότι για τα μαθήματα των θρησκευτικών δεν προαπαιτείται καμία ομολογία πίστεως από πλευράς των παιδιών. Όλα τα παραπάνω θεωρούνται απαράβατα χαρακτηριστικά για να μπορούμε να ορίζουμε μιαν εκπαίδευση ως κοσμική και όχι ως θρησκευτική - θεοκρατική. Απαράβατος ωστόσο κανόνας για την κοσμική εκπαίδευση είναι πως δεν στρέφεται κατά του προϋπάρχοντος θρησκευτικού φρονήματος των παιδιών και ούτε τους αναγκάζει να απαρνηθούν ή έστω να ντραπούν για την πίστη τους. Με άλλα λόγια η κοσμική εκπαίδευση δε σημαίνει ότι επιβάλλει την αθεΐα. Η αθεΐα δεν είναι συστατικό στοιχείο της κοσμικής εκπαίδευσης αλλά ακόμη κι εάν ήταν, το να προσπαθήσει κανείς να την επιβάλλει με νομοθετικά μέτρα αυτόματα την ακυρώνει από το να είναι φιλελεύθερη.

Οι έννοιες που μας βοηθούν εδώ είναι η διαφορά μεταξύ του ά–θρησκου κράτους, δηλαδή του κράτους που δε θρησκεύεται και είναι ουδέτερο απέναντι σε όλες τις θρησκείες και του κράτους που έχει μια αντι – θρησκευτική στάση. Ας εμβαθύνουμε το πρώτο εάν πιστεύουμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ανήκουν στην ιδιωτική σφαίρα της ζωής του πολίτη και δεν αφορούν το κράτος. Συνεπώς πρέπει να ξεχωρίσουμε την ιδιότητα του πολίτη από την ιδιότητα του πιστού.

Ο κατηχητικός χαρακτήρας Του μαθήματος των θρησκευτικών στην κυπριακή εκπαίδευση δεν περιορίζεται μόνο στο συγκεκριμένο μάθημα αλλά, κατά παράδοξο τρόπο, η θρησκευτική ενδογμάτιση διαχέεται και σε άλλα μαθήματα του Αναλυτικού Προγράμματος (αποστήθιση, προσέγγιση της γνώσης χωρίς διερεύνηση ως εξ’ αποκαλύψεως αλήθεια, αποσιώπηση των αντιφάσεων και των εξαιρέσεων της γνώσης, κτλ). Όπως σημειώνει η Εύη Ζαμπέτα στη συναρπαστική μελέτη της «Σχολείο και Ετερότητα» (2003: 16) το στοιχείο αυτό έχει δύο βασικές συνέπειες:

- την αδυναμία του δημόσιου σχολείου να κατανοήσει, να αναγνωρίσει ως ισότιμη και επομένως να εντάξει τη θρησκευτική ετερότητα ή την απουσία θρησκευτικότητας.
- την αποδυνάμωση αυτής καθ’ εαυτής της έννοιας του πολίτη.

Βασικές προϋποθέσεις για ένα δημοκρατικό δημόσιο σχολείο.