Ιστορία με επιλεκτική μνήμη

15/2/09

"Πολίτης"

Ποια εθνοκεντρικά στερεότυπα εντοπίζει στα ε/κ και τ/κ βιβλία ιστορίας ο ερευνητής Α. Κυριακούδης

Εάν η ιστορία διδάσκει και τα διδάγματά της μπορούν να καθοδηγήσουν το μέλλον μας, τότε η ιστορία πρέπει να μιλά για τα γεγονότα όπως ακριβώς αυτά έγιναν. Χωρίς δηλαδή τις σάλτσες που διαστρεβλώνουν ή ενισχύουν τη δημιουργία εθνοκεντρικών στερεοτύπων. Η ιστορία της Κύπρου των τελευταίων δύο αιώνων, όπως παρουσιάζεται μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια, τα οποία διδάσκονται τα παιδιά τόσο στα σχολεία των ελεύθερων περιοχών όσο και στα κατεχόμενα, φαίνεται να εμπεριέχει χαρακτηρισμούς, να αποσιωπά γεγονότα και γενικά να εκθέτει αρνητικά και μονόπλευρα τα γεγονότα, στο πλαίσιο της εθνικιστικής ταυτότητας που ήθελε διαμορφώσει η κάθε πολιτική ηγεσία πριν ή κατά την περίοδο που γράφτηκαν. Ο Άγγελος Κυριακούδης, εκπαιδευτικός και ιστορικός ερευνητής, έχει εντοπίσει μέσα από τη διατριβή του τα τελευταία χρόνια, τα ελλείμματα των βιβλίων ιστορίας στα ελληνοκυπριακά και στα τουρκοκυπριακά σχολεία. Όπως δηλώνει στον "Π", η εμπειρία που είχε με τα σχολικά εγχειρίδια ως καθηγητής τον προβλημάτισε, αφού διαπίστωσε πολλές αδυναμίες σε αυτά. Ήταν ένας σοβαρός λόγος για να ασχοληθεί επιστημονικά με το θέμα. Τότε άρχισε να ερευνά και τα βιβλία που χρησιμοποιούνται στα σχολεία των Τ/Κ. Θεώρησε πως για να προαχθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο κοινοτήτων, σε μια μακρά περίοδο διαπραγματεύσεων, η αρχή θα έπρεπε να γίνει μέσω της παιδείας και κυρίως μέσω της πρακτικής που εφαρμόζεται στα σχολεία, ιδιαίτερα στον τομέα της διδασκαλίας της ιστορίας. Ξεκίνησε την έρευνά του σε συνεργασία με άλλους ενδιαφερόμενους για το θέμα, Ε/Κ και Τ/Κ και συνέχισε μέσα στο πλαίσιο έρευνας του Οργανισμού για την Ειρήνη και τη Δημοκρατία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, η οποία περιλαμβάνει μια μεγάλη ομάδα ειδικών ακαδημαϊκών και καθηγητών ιστορίας.

Παρεμπιπτόντως η... Κύπρος

Από την έρευνα του κ. Κυριακούδη διαπιστώνεται πως στα ε/κ σχολεία η ιστορία της Κύπρου διδάσκεται στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, παράλληλα με την ελληνική και διεθνή ιστορία. Για την ιστορία της Κύπρου χρησιμοποιούνται εκδόσεις του υπουργείου Παιδείας. "Το μάθημα της ιστορίας της Κύπρου δεν εξετάζεται ξεχωριστά αλλά περιλαμβάνεται στο ευρύτερο αναλυτικό πρόγραμμα της ιστορίας. Γενικά για όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου οι περίοδοι διδασκαλίας για την Κύπρο είναι πολύ λιγότερες σε σχέση με τα βιβλία που αποστέλλονται από την Ελλάδα. Περιλαμβάνουν περίπου το 20% των ωρών. Στα τ/κ σχολεία ακολουθείται η ίδια ακριβώς πρακτική", μας εξηγεί.

Τι πρέπει να αλλάξουμε

Το βασικό ερώτημα το οποίο θέσαμε στον κ. Κυριακούδη, είναι ποια προβλήματα παρατηρούνται στην παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων στα βιβλία των δύο πλευρών κι εάν υπάρχουν ακραίες εθνικιστικές εικόνες που δημιουργούν συναισθήματα. Όπως μας αναφέρει τα παραδείγματα είναι πολλά. Ενδεικτικά αναφέρει τα εξής:

* Η Οθωμανική περίοδος στην Κύπρο ή Τουρκοκρατία όπως ονομάζεται στα βιβλία, περιλαμβάνει μια εισαγωγή που εκθέτει εντελώς αρνητικά εκ των προτέρων τη διαβίωση των χριστιανών του νησιού με χαρακτηρισμούς που είναι αντιφατικοί με το περιεχόμενο που ακολουθεί. Αναφέρονται τα προνόμια και μερικά δικαιώματα που είχαν οι χριστιανοί του νησιού, αλλά επαναλαμβάνεται συνεχώς το "συμπέρασμα" ότι ο χριστιανικός πληθυσμός υπέφερε μόνο και ήταν πάντα αντικείμενο εκμετάλλευσης των Οθωμανών (τους οποίους ονομάζουν πάντα "Τούρκους". Οι όροι Τούρκος, τούρκικος κλπ θεωρούνται λανθασμένοι καθώς οι σύγχρονοι Τούρκοι και οι ξένοι ιστορικοί αναφέρονται σε Οθωμανούς, οθωμανικούς κλπ). Όπως σημειώνει ο κ. Κυριακούδης, σε όλο τον κόσμο τότε τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είχαν εξασφαλιστεί όπως σήμερα για τους λαούς.

* Η παράθεση ιστορικών πηγών γίνεται επιλεκτικά και μονόπλευρα με έμφαση στις αρνητικές πτυχές της οθωμανικής διοίκησης. Πηγές που δίνουν διάφορους χαρακτηρισμούς στους Οθωμανούς (Τούρκους όπως προείπαμε) όπως άγριοι και άπληστοι.

* Στο βιβλίο της ιστορίας της γ' Λυκείου παρατίθενται πολλές πληροφορίες για το πώς είδαν το ελληνικό στοιχείο της Κύπρου οι Ολλανδοί και οι Ιταλοί κατά την άφιξη των Βρετανών στο νησί. Όμως δεν γίνεται καμία αναφορά για το πώς την είδαν οι μουσουλμάνοι.

* Επίσης τονίζονται συνεχώς οι αυθαιρεσίες των Οθωμανών αξιωματούχων χωρίς να τονίζονται τα ειρηνικά συμβιωτικά στοιχεία μεταξύ των δύο κοινοτήτων του νησιού.

* Πολλές φορές η αποσιώπηση γεγονότων και ο έμμεσος τονισμός επιλεγμένων πληροφοριών είναι δυνατόν να δημιουργήσουν μισαλλοδοξία.

* Το βιβλίο ιστορίας της β' Λυκείου περιλαμβάνει ανεξακρίβωτες πληροφορίες για το ζήτημα του Αυτοκέφαλου που είναι αντίθετες ακόμη και με πατερικές πηγές. Αυτό το βιβλίο στερείται γενικά κάθε επιστημονικής μεθόδου και η αντικατάστασή του είναι αναγκαία και επείγουσα.

* Για τον Κουτσούκ Μεχμέτ παρατίθεται η απόδοση κειμένου ενός Άγγλου περιηγητή που τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο με όψη θηριώδη και άγρια και η συμπεριφορά του θύμιζε συμπεριφορά άγριου ζώου παρά ανθρώπου.

* Γενικά στο κεφάλαιο για την Τουρκοκρατία συχνά χρησιμοποιούνται οι όροι τυραννικές μέθοδοι και απληστία.

* Η κοινότητα των μουσουλμάνων του νησιού, σε διάφορα σημεία παρουσιάζεται με απόλυτο τρόπο ως αποτέλεσμα των εκούσιων εξισλαμισμών των χριστιανών εξ αιτίας των βαριών φορολογικών μέτρων και της φτώχειας που αποδίδεται στην κακή διοίκηση των Τούρκων.

* Στο κεφάλαιο για την Αγγλοκρατία, στο υποκεφάλαιο εθνικές διεκδικήσεις, γίνονται λεπτομερείς αναφορές για το ενωτικό κίνημα των Ελλήνων της Κύπρου. Δεν γίνεται καμία αναφορά στην ύπαρξη οποιασδήποτε πολιτικής οργάνωσης των Τουρκοκυπρίων. Επόμενη αναφορά για τους Τουρκοκύπριους είναι η εμφαντική αναφορά στη συμμετοχή τους στο επικουρικό σώμα των Βρετανών και στην ίδρυση της ΤΜΤ που ευθύνεται για τις βιαιοπραγίες κατά των Ελληνοκυπρίων.

* Γενικά σε όλα τα βιβλία δεν περιλαμβάνονται ισορροπημένες και επακριβείς πληροφορίες για την τουρκοκυπριακή κοινότητα και μάλιστα και τις άλλες εθνότητες που έζησαν στο νησί κυριαρχεί πνεύμα υποτιμητικό αφού τονίζεται μόνο η ιστορία του ελληνικού στοιχείου.

Η πρόοδος των Τ/Κ

Στις νέες εκδόσεις των τ/κ βιβλίων ιστορίας, επισημαίνει ο κ. Κυριακούδης, αποφεύγονται έστω και στις πηγές οι χαρακτηρισμοί και έγινε προσπάθεια να μην θίγονται πρόσωπα της χριστιανικής κοινότητας. Από την άλλη όμως αποφεύγονται οι αναφορές στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι χριστιανοί. "Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι δεν υπάρχουν αδυναμίες και διαφωνίες με τα βιβλία αυτά. Ομολογώ όμως ότι το πρώτο βήμα η τ/κ πλευρά το έκανε ώστε να είναι εφικτή η δικοινοτική συνεργασία στον τομέα της παιδείας. Στα τ/κ σχολεία υπήρχαν οι παλαιότερες εκδόσεις "ιστορίας της Κύπρου" (Kibris Tarixi) του Ζεκί Σερτέρ, που ήταν βουλευτής εθνικιστικού κόμματος στα κατεχόμενα και περιελάμβαναν φοβερές ιστορικές διαστρεβλώσεις. Για παράδειγμα, στα βιβλία εκείνα έγραφε ότι η ελληνική γλώσσα διαδόθηκε στο νησί μετά τον εκχριστιανισμό του, τον 7ο αιώνα μ.Χ. Ακόμα και για την οθωμανική περίοδο, τα ιστορικά γεγονότα ήταν γενικά διαστρεβλωμένα σε προσβλητικό για τους Ε/Κ βαθμό. Ωστόσο, οι νέες εκδόσεις του 2006, έχουν γραφτεί με ένα εντελώς διαφορετικό πνεύμα. Δεν έχουν καμία σχέση με τις παλιές τ/κ εκδόσεις και ακολουθούν τις βασικές αρχές της Ουνέσκο και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Παρατηρείται σεβασμός προς τις αναφορές για τα πρόσωπα του ορθόδοξου κλήρου, οι πληροφορίες για τον πολιτισμό της Κύπρου πριν την οθωμανική κατάκτηση το 1571 είναι αρκετά σαφείς και γενικά παρατηρώ ότι οι Τ/Κ έχουν κάνει μεγάλη πρόοδο στον τομέα αυτό", κατέληξε ο κ. Κυριακούδης.