Όταν το δάκτυλο έδειχνε το φεγγάρι...

ΠΟΛΙΤΗΣ - 01/03/2009

Του Αντρέα Παναγιώτου

[η τεκμηρίωση της ιστορίας και οι εκστρατείες λογοκρισίας]

Η φράση "όταν το δάκτυλο έδειχνε το φεγγάρι κάποιοι επέμεναν να βλέπουν το δάκτυλο" ταιριάζει νομίζω αρκετά καλά στην προσπάθεια μερικών "λειτουργών των ΜΜΕ" να δαιμονοποιήσουν τη δημόσια παρέμβαση του κ. Ρ. Κατσιαούνη για τα τουρκοκυπριακά θύματα των συγκρούσεων της περιόδου 1963-64. Κάποιοι προσπάθησαν να εστιάσουν την προσοχή στον αγγελιαφόρο, για να μην δει το κοινό το μήνυμα. Έτσι, ενώ το θέμα ήταν αν υπήρξαν Τ/Κ θύματα εγκλημάτων από Ε/Κ εθνικιστές, κάποιοι προσπαθούσαν να συζητήσουν αν μπορεί ένας ιστορικός να καταθέτει σε συνέντευξη παιδικές μνήμες, αν είχε δίκαιο να υπογράφει σαν "πρώην καθηγητής του Πανεπιστήμιου της Οξφόρδης" κλπ. Ήταν μια σαφής προσπάθεια να διασυρθεί το άτομο, για να περιθωριοποιηθούν οι απόψεις και τα τεκμήρια τα οποία τόλμησε να παραθέσει στο δημόσιο χώρο - έτσι ώστε να εκφοβιστούν όσοι άλλοι θα ήθελαν να μιλήσουν.

Το ότι αυτήν τη φορά απέτυχαν οι λογοκριτές, είναι ενδιαφέρον. Σημάδι των καιρών ενδεχομένως.

Είδα πρόσφατα στον Πολίτη [18/2/2009] ένα νέο κείμενο του κ. Μαύρου στη ροή των επιθέσεων του εναντίον του κ. Κατσιαούνη. Εδώ υπήρχε και κάτι νέο - ο κ. Μαύρος "απέσυρε" τις αμφισβητήσεις για τα ακαδημαϊκά προσόντα του κ. Κατσιαούνη. Πέρα από το αστείο της διατύπωσης, υπάρχει και ένα ζήτημα το οποίο αξίζει να σχολιαστεί σε σχέση με τα δικαιώματα/ άμυνα του πολίτη απέναντι στην εξουσία μερικών λειτουργών των ΜΜΕ. Ο κ. Μαύρος παραδέχεται ότι η προηγούμενη εκστρατεία εναντίον του κ. Κατσιαούνη ήταν τελικά λανθασμένη:

"Έχοντας διαβάσει τον κατάλογο των πανεπιστημιακών περγαμηνών του, που δημοσίευσε, μετά χαράς αποσύρω κάθε αμφισβήτηση των τυπικών του προσόντων."

Χαριτωμένη προσπάθεια να πει κάποιος "έκαμα λάθος". Το πρόβλημα είναι το εξής: αφού τώρα πείστηκε ο κ. Μαύρος, γιατί δεν έκανε όπως άρμοζε σε ένα δημοσιογράφο που όπως ισχυρίζεται ψάχνει τα αρχεία, μια σοβαρή έρευνα πριν αρχίσει τις δημοσιεύσεις και τις εκπομπές του; Η έστω, γιατί δεν ζήτησε πιο έγκαιρα από τον κ. Κατσιαούνη τα στοιχεία, που αφού τα διάβασε πείστηκε να "αποσύρει την αμφισβήτηση"; Μήπως γιατί τότε δεν τον ενδιέφερε η αλήθεια, αλλά το να έχει κάτι να κατηγορεί δημόσια τον κ Κατσιαούνη; Μπορεί, δηλαδή, ένας λειτουργός των ΜΜΕ [με τη σχετική εξουσία που έχει η δυνατότητα μαζικής προπαγάνδας] να κατηγορεί κάποιον για μέρες και μετά με μια προτασούλα να κλείνει το θέμα; Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να παραβλέψει αυτήν τη διάσταση και να εστιάσει στο ότι η δημόσια παραδοχή του κ. Μαύρου βοηθά στην ανάπτυξη ενός νηφάλιου δημόσιου διάλογου. Δυστυχώς, ο "κώδικας της δαιμονοποίησης", ο οποίος χρησιμοποιείται από τον κ. Μαύρο στη συνέχεια του κειμένου του [οι αναφορές περί δημοσιογραφικού "τσαρλατανισμού" λ.χ.], δεν επιτρέπουν την προηγούμενη εστίαση/ερμηνεία. Κρίμα.

Όσο για τα "μη τυπικά" ακαδημαϊκά προσόντα του κ. Κατσιαούνη και την ακαδημαϊκή-ερευνητική του συνεισφορά, θα ήταν καλά, αν πραγματικά ενδιαφέρεται να μάθει ο κ. Μαύρος και όχι μόνο να ρίχνει λάσπες για μικροπολιτική παραπλάνηση, να διερευνήσει τη σημασία [τόσο μεθοδολογικά, όσο και σε σχέση με τα τεκμήρια] του έργου "Labour, Society and Politics in Cyprus during the second half of the nineteenth century" για τη νεότερη κυπριακή ιστοριογραφία. Αλλά θα μπορούσε ο κ. Μαύρος να δει και το επίσης σημαντικό έργο του κ. Κατσιαούνη για τη δεκαετία του '40 ["Η Διασκεπτική, 1946 - 1948"], το οποίο μπορεί να τον βοηθήσει να κατανοήσει μερικά πράγματα - και για την ιστορία, αλλά και για τους κώδικες του δημόσιου λόγου.

Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικά το δημόσιο/επιχείρημα λόγο του για να δούμε αν ο κ. Μαύρος βρίσκεται σε θέση κάποιας αξιοπιστίας ώστε να ζητά από άλλους τεκμηρίωση. Η δομή του επιχειρήματός του βασίζεται σε τρεις ρητορικές κινήσεις:

1. Δαιμονοποίηση: η κατασκευή του "εθνικά ύποπτου" με μια παραπλανητική αποσπασματική αναφορά στα γεγονότα

2. Η αμφισβήτηση της εγκυρότητας με μια επιλεκτική/ λογοκριτική αναφορά σε τεκμήρια

3. Την έμμεση μετατόπιση της ευθύνης - και του θέματος. Ο κ. Μαύρος στο τέλος ζητά έμμεσα ευθύνες από όσους δεν μίλησαν για τα εγκλήματα που ο ίδιος προσπαθεί ακόμα και σήμερα να συγκαλύψει.Η κατασκευή του εθνικά ύποπτου. Ο κ. Μαύρος ξεκινά και λέει ότι μόλις ξέσπασε η υπόθεση Ολγκατς δημοσιεύτηκε η συνέντευξη του Κατσιαουνη η οποία βοήθησε τους "Τούρκους". Ο κ. Μαύρος εδώ παραπλανεί σαφώς ελπίζοντας ότι το αναγνωστικό κοινό δεν παρακολούθησε την συζήτηση που προηγήθηκε. Ας δούμε ένα μικρό ιστορικό της εμπλοκής του κ. Κατσιαουνη με το θέμα των τ/κ αγνοουμένων το οποίο λογοκρίνει ο κ. Μαύρος. Στις 21/1/2009 δημοσιεύτηκε στην Χαραυγή μια απάντηση/σχολιο του κ. Κατσιαουνη ["Η εγκύκλιος του Υπουργού και η απάντηση ενός Βρετανού"] σε ένα κείμενο του Α. Μιχαηλιδη στο Φιλελεύθερο. Ο κ. Μιχαηλιδης χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από ένα κείμενο ενός βρετανού διανοούμενου [του Π. Αντερσον] προσπαθούσε να ισχυριστεί ότι ο συγγραφέας έκφραζε θέση αντίθετη με αυτήν την Υπουργού Παιδείας για τις "εξτρεμιστικές οργανώσεις" της περιόδου 60-74 ["Ένας Βρετανός άπαντα στον Υπουργό Παιδείας", 17/1/2009]. Ο Κατσιαουνης του υπέδειξε ότι διάβαζε επιλεκτικά το αρχικό κείμενο και ότι ο Αντερσον ουσιαστικά λέει ακριβώς το αντίθετο αυτού που προσπαθούσε να πει ο Μιχαηλιδης - ο Αντερσον θεωρούσε την ε/κ πλευρά ότι είχε περισσότερη "επιθετικότητα" το 63-64 και ότι δεν τιμωρήθηκαν οι ένοχοι για εγκλήματα εναντίον τ/κ. Αφού του υπέδειξε το σχετικό απόσπασμα, ο Κατσιαουνης προχώρησε σε μια αναφορά που τεκμηρίωνε ακόμα περισσότερο το ότι η θέση του κ. Μιχαηλιδη ήταν αντιφατική: την ίδια μέρα που είχε δημοσιευτεί το κείμενο του Μιχαηλιδη που αμφισβητούσε την θέση ότι υπήρχαν ε/κ εξτρεμιστές και τ/κ θύματα εθνικιστικής βίας, σε άλλη σελίδα της εφημερίδας στην οποία είναι διευθυντής σύνταξης ο κ. Μιχαηλιδης, είχε δημοσιευτεί μια ειδησεογραφική αναφορά για την ανεύρεση ομαδικού τάφου τ/κ βοσκών από το Πετροφανι. Ακολούθησε μετά μια συνέντευξη του κ. Κατσιαουνη στην Χαραυγή της οποίας η εστίαση στο θέμα των αγνοουμένων ήταν σαφές ότι συνέχιζε από το κείμενο-απάντηση στον κ. Μιχαηλιδη. Ο κ. Μαύρος λογοκρίνει αυτό το ιστορικό πλαίσιο για να ταυτίσει τον κ. Κατσιαουνη με τον Ολγκατς - του οποίου οι δηλώσεις έγιναν σαφώς μετά [22/1/2009] που ξεκίνησε η συζήτηση των Μιχαηλιδη-Κατσιαουνη [21/1/2009]. Η τούρκικη κοινή γνώμη έχει ακούσει άπειρες φορές [και με υπερβολές] για τα εγκλήματα των ε/κ ενάντια σε τ/κ. Και υπάρχει και η επίσημη παραδοχή από την Κυπριακή Δημοκρατία για τα εγκλήματα σε βάρος τ/κ με την δημοσίευση της λίστας των 500 τ/κ αγνοουμένων. Οπότε η επίθεση εναντίον του κ. Κατσιαουνη είχε άλλα εσωτερικά [για τα ε/κ κοινότητα] κίνητρα. Κάποιοι θέλουν να είναι λογοκριτές του δημόσιου λόγου προφανώς. Η επιλεκτικη/λογοκριτικη αναφορά στα τεκμήρια. Ίσως το ότι ο κ. Μαύρος κατανοεί ότι η προσπάθεια σύνδεσης Κατσιαουνη-Ολγκατς είναι όχι απλά παρατραβηγμένη αλλά αφήνει και ανοικτό το ζήτημα της "ιστορικής αλήθειας", κάνει μετά μια προσπάθεια να διαπραγματευτεί το ζητούμενο ιστορικά. Δεν εστιάζει στην αναφορά στο Πετροφανι η οποία ήταν η πρώτη αναφορά σε ομαδικό τάφο του κ. Κατσιαουνη - και την οποία λογόκρινε και ο κ. Μιχαηλιδης. Να υποθέσουμε ότι εκείνος ήταν ομαδικός τάφος λοιπόν. Κοιτά να δεις που υπάρχουν και τέτοιοι - αλλά βέβαια λογοκριμένοι. Ο κ. Μαύρος εστιάζει στην αναφορά του κ. Κατσιαουνη στην συνέντευξη του [στις 25/1/2009] για τον ομαδικό τάφο στον Α. Βασίλειο. Παραθέτει την είδηση της Χαραυγής τον Γενάρη του 64, για τις εκταφές στο τ/κ κοιμητήριο του χωριού, και προσπαθεί να εκμαιεύσει ότι η τότε είδηση δεν ήταν για ομαδικό τάφο, και άρα [έκτος από εθνικά ύποπτος] ο κ. Κατσιαουνης κάνει και επιστημονικά λάθος. Η είδηση η οποία βασίζεται στην αναφορά του τότε κυβερνητικού εκπροσώπου λέει ότι οι νεκροί τ/κ που βρέθηκαν μετά από εκταφές στον Άγιο Βασίλειο είχαν σκοτωθεί τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης και ότι είχαν θαφτεί διότι "ηρχισεν η αποσυνθεσις των πτωμάτων". Υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα με αυτήν την εκδοχή η οποία λέει ότι απλά βρέθηκαν 21 αζήτητα τ/κ πτώματα στο νοσοκομείο Λευκωσίας. Στον κατάλογο των τ/κ αγνοούμενων τον οποίο οριστικοποίησαν οι 2 πλευρές και τον οποίον η ε/κ πλευρά ανάρτησε και στο διαδικτυακο χώρο του υπουργείου εξωτερικών αναφέρονται 13 αγνοούμενοι τ/κ από τον Άγιο Βασίλειο - όλοι εξαφανίστηκαν στις 24/12. Εκείνοι προφανώς δεν ήταν απλά νεκροί που σκοτώθηκαν σε κάποια μάχη στην Λευκωσία η δολοφονήθηκαν γιατί βρέθηκαν σε λάθος σημείο την λάθος στιγμή στην πρωτεύουσα. Και 13 εξαφανισμένοι σε μια μέρα σε ένα χωριό, δεν είναι κάτι που θα έπρεπε να ευαισθητοποιήσει κάπως; Αν το 1974 υπήρχαν 13 ε/κ αγνοούμενοι σε ένα χωριό, τι θα λέγαμε σαν ε/κ πλευρά; Διότι τα κριτήρια για τους αγνοούμενους είναι κοινά. Η μήπως θα υπαινιχθούν κάποιοι ότι η 12χρονη κοπέλα που είναι στην λίστα των αγνοουμένων ήταν στέλεχος της ΤΜΤ; Η ήταν μήπως οι 60-70χρονοι παππούδες; Ελπίζουμε να μην το ακούσουμε και αυτό. Αν λοιπόν υπήρχαν 13 τ/κ αγνοούμενοι από τον Άγιο Βασίλειο και στις εκταφές βρέθηκαν 21 πτώματα τότε προφανώς ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έλεγε εν μέρει την αλήθεια - ότι μεταφέρθηκαν εκεί και άλλα πτώματα από περιοχές της Λευκωσίας. Αλλά οι νεκροί του Άγιου Βασίλειου παραμένουν. Η μήπως έχει πληροφορίες ο κ. Μαύρος ότι εκείνοι οι αγνοούμενοι ταφηκαν αλλού; Κατά συνέπεια φαίνεται ότι ο κ. Κατσιαουνης υπέδειξε σωστά πότε έγινε μια από τις πρώτες μαζικές εκταφές τ/κ πτωμάτων - περίπου 3 εβδομάδες μετά την αρχή των "φασαριών" τον Δεκέμβρη του 63 στον Άγιο Βασίλειο. Μπορεί να υποθέσει κάποιος ότι ο κ. Μαύρος μάλλον δεν έκανε έρευνα - αν έκανε ίσως να καταλάβαινε και την διαφορά των 500 επίσημα αποδεκτών τ/κ αγνοουμένων από τους 800 που αναφέρονται στην συνέντευξη. Για το ότι υπήρξαν και εγκλήματα "μερικών ελληνοκυπρίων" υπάρχει αναφορά και στον πρώτο τόμο της "Κατάθεσης" του κ. Κληριδη ["..από μερικούς ελληνοκύπριους έγιναν πράξεις κτηνωδίας και αδιαφορίας για την ανθρώπινη ζωή", σελ. 244], όπως και στο έργο του R. Patrick "Political Geography and the Cyprus Conflict", 1976. Στο έργο του Patrick υπάρχει και συγκεκριμένη αναφορά στον Άγιο Βασίλειο. Ας τα ψάξει ο κ. Μαύρος. Απόπειρα μετατόπισης ευθυνών. Προς το τέλος του κειμένου του ο κ. Μαύρος επικεντρώνεται στο ερώτημα αν έλεγε ψέματα η Χαραυγή και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος τότε. Χαριτωμένο ενδιαφέρον επίσης για την συνέπεια των εντύπων. Δηλαδή ο κ. Μαύρος πιστεύει ότι σε μια αντιπαραθεση [ιδιαίτερα σε μια πολεμική] η μια πλευρά [όποια και αν είναι] λέει η παραδέχεται την αλήθεια; Η για να το θέσουμε με τους όρους της τότε περιόδου - όταν ο Μακάριος συναντούσε στελέχη της χούντας από το 1967 μέχρι το 1974 και έλεγαν οι εκπρόσωποι ότι όλα ήταν "μέλι - γάλα", πρέπει να το πιστέψουμε; Σαφώς οι δηλώσεις στα ΜΜΕ ερμηνεύονται αναλόγως του ιστορικού πλαισίου. Αυτό σίγουρα το ξέρει ο κ. Μαύρος. Είναι σαφές ότι κυπριακή αριστερά [με βάση επίσημες δηλώσεις, την κοινωνική ιστορία, και απομνημονεύματα] ήταν ενάντια στις δικοινοτικές συγκρούσεις από την δεκαετία του 50 και κατά την διάρκεια των συγκρούσεων υπήρχε μια σαφής διαφοροποίηση της ρητορικής της ε/κ αριστεράς από άλλες πολιτικές δυνάμεις: η αριστερά τόνιζε την ανάγκη εσωτερικής, δικοινοτικής ειρήνης/συνεργασιας σαν βάση για τον αντί-ιμπεριαλισμό σαν εξωτερική στρατηγική. Όμως και η ίδια η αριστερά [και των 2 κοινοτήτων] τότε, ήταν υπό έμμεσο διωγμό - η τελευταία δολοφονία ε/κ αριστερού που έχει καταγραφει/τεκμηριωθει ήταν 1 χρόνο μόλις πριν, το 1962, ενώ η "Οργάνωση", όπως τεκμηριώνει και ο Μ. Δρουσιωτης, είχε σαν άμεσο και σαφή στόχο "τον κομμουνισμό". Σε εκείνο το πλαίσιο η ε/κ αριστερά [όπως και οι φιλελεύθεροι η οποίοι ήταν μια άλλη πτέρυγα της κοινωνίας η οποία διαφωνούσε με τις δικοινοτικές αντιπαραθέσεις] δεν άρθρωσε μια έντονη φωνή διαμαρτυρίας για τα εγκλήματα σε βάρος των τ/κ. Στον δημόσιο λόγο υπήρχε σιωπή - η σιωπή που επιβάλει η λογοκρισία. Στην καθημερινότητα, όμως, ήταν και είναι γνωστό ότι έγιναν εγκλήματα σε βάρος των τ/κ. Αυτό έλεγε ο κ. Κατσιαουνης με την αναφορά του στις παιδικές μνήμες των φημών για απαγωγές/εξαφανισεις τ/κ στο Βαρωσι. Αν ο κ. Μαύρος θέλει μπορεί να το διερευνήσει. Να βρει τις ημερομηνίες και να κοιτάξει στον επισημο/αναγνωρισμενο κατάλογο των τ/κ αγνοουμένων αν όντως υπήρξαν τ/κ οι οποίοι εξαφανίστηκαν εκείνες τις μέρες στο Βαρωσι και την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Κύπρου. Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα "συλλογή" τ/κ αγνοουμένων [που φαίνεται να εξαφανίζονταν σε δρόμους και σε αποθήκες] ανάμεσα στις ημερομηνίες 11-13 Μαΐου 1964 την οποία θα μπορούσε να προσπαθήσει να μας ερμηνεύσει με βάση τα γεγονότα. Γίνονταν μάχες τότε; Γιατί και που εξαφανίστηκαν αυτά τα άτομα; Μπορεί και να μετρήσει τον ακριβή αριθμό των τ/κ αγνοουμένων εκείνων των ημερών αν θέλει. Η μήπως η απάντηση είναι ότι δεν πρέπει να μιλούμε για αυτά;Ο κυρίαρχος λόγος μέχρι τώρα απαγόρευε την δημόσια συζήτηση. Αυτό άραγε τι εξυπηρετούσε - για να εφαρμόσουμε την αρχική λογική του κ. Μαύρου ότι υπάρχει και αξιολόγηση δημόσιων θέσεων με βάση τα πρακτικά τους αποτελέσματα; Αφού φαίνεται [στην περίπτωση Ολγκατς] να τον απασχολεί τόσο η γνώμη των ξένων - τότε αυτή η λογοκρισία στην οποία ο ίδιος πρωτοστατεί τι εικόνα δίνει; Ότι με τόσα πτώματα, και τόσες επίσημες [αλλά σε κρυμμένες διαδικτυακες διευθύνσεις] παραδοχές, στην ε/κ κοινότητα μερικοί δεν μπορούν ακόμα να δουν ότι η δολοφονία μιας 12χρονης είναι έγκλημα;

Το ότι στο κλίμα εκείνης της εποχής οι ηθικές φωνές ήταν αδύναμες και διστακτικές δεν είναι παράξενο. Ήδη το καθεστώς λογοκρισίας των διαφορετικών απόψεων είχε τεθεί σε λειτουργία από πριν με απειλές για χρήση βίας. Όπως και οι εκστρατείες υστερίας στις οποίες προφανώς ειδικεύονται μερικοί. Η εμπειρία του κ. Κατσιαουνη είναι εκφραστική - τόλμησε να πει ότι έγιναν εγκλήματα από μια μερίδα της ε/κ κοινότητας. Και έγινε αντικείμενο μιας ακόμα οργανωμένης εκστρατείας εθνικιστικής υστερίας. Όμως τώρα πια αυτές οι εκστρατείες μοιάζουν κωμικές. Ο κ. Μιχαηλιδης πιάστηκε να βρίσκεται σε αντίφαση με την ίδια την εφημερίδα στην οποία εργάζεται. Και όταν ο κ. Μαύρος επέμενε στις επιθέσεις, η Χαραυγή δημοσίευσε πρωτοσέλιδο κείμενο για την δημόσια παραδοχή από την Κυπριακή Δημοκρατία ότι υπάρχουν 500 τ/κ αγνοούμενοι. Τα πέπλο της λογοκρισίας έσπασε - και γιατί υπάρχει πια πιο έντονη αντίσταση αλλά και γιατί τα δεδομένα είναι πια εκεί.

Δεν ξέρω αν το άρθρωσε ο κ. Μαύρος σε κάποιο άλλο σχόλιο του, αλλά απορώ γιατί δεν ρωτά την Χαραυγή γιατί δεν έκανε πρωτοσέλιδο τον κατάλογο των τ/κ αγνοουμένων πιο πριν. Φυσικά αυτό θα σήμαινε ότι το ίδιο ερώτημα θα μπορούσε να το θέσει κάποιος και για τον κ. Μαύρο. Αλήθεια είδε τον κατάλογο; Και δεν ένοιωσε κάτι στο στομάχι, έστω ένα σφίξιμο σαν άνθρωπος, μπροστά σε αυτές τις σειρές ονομάτων με αναφορά σαν τόπο εξαφάνισης την Τοχνη, την Αλοα;

Αλλά το ερώτημα είναι ίσως βαθύτερο: γιατί κάποιοι αναλώνονται να λογοκρίνουν; Και δεν είναι το λιγότερο αστείο οι επίδοξοι λογοκριτές να ρωτούν μετά γιατί δεν μίλησαν οι άλλοι [οι αριστεροί, οι φιλελεύθεροι, οι απλοί άνθρωποι] που διαφωνούσαν; Δεν θα έπρεπε όμως λογικά το ερώτημα να ήταν ποιοι τα έκαναν και γιατί; Και άμα τον ενδιαφέρει τον κ. Μαύρο υπάρχουν και ακαδημαϊκές αναλύσεις για το σύνδρομο της μαζικής σφαγής.

Ας το ψάξει.