Σχολική βία; Ή ο καθένας μπροστά στις ευθύνες του

1/3/2009

"Πολίτης"

Πρόεδρος ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ
Σωτήρης Χαραλάμπους

Το να αποδώσει κανείς την ευθύνη για τις πράξεις βίας στην "κατάπτωση" της νεολαίας, στη "διεφθαρμένη" νοοτροπία της και στον "αρνητισμό" που τη διακρίνει είναι μια εύκολη "λύση", ένας εφησυχασμός και ένα άλλοθι των ενηλίκων χωρίς αποτέλεσμα.
Οι ενήλικες, οι γονείς, το σχολείο πρέπει να αγωνισθούν για να μάθουν στα παιδιά τους να ελέγχουν την επιθετικότητά τους. Ο πρακτικότερος τρόπος θεραπείας της επιθετικότητας και της βίας, σε παγκόσμια κλίμακα, είναι να καταφέρνει ο άνθρωπος σιγά - σιγά να φτάσει στο ευχάριστο σημείο να ελέγχει ο ίδιος απόλυτα την επιθετική του συμπεριφορά και την εχθρική διάθεση με τη βοήθεια της φιλίας, της αμοιβαίας κατανόησης και της συνεργασίας.
Πώς ερμηνεύεται τώρα το γεγονός ότι μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα είχαμε αλλεπάλληλα επεισόδια σε σχολικούς χώρους; Μα αν θεωρήσουμε ότι υπάρχει αύξηση της βίας στα σχολεία, αυτό υποδηλώνει και αύξηση της βίας εκτός του σχολείου και οπωσδήποτε μια κρίση στην ίδια την κοινωνία. Ποτέ ένα γεγονός δεν είναι το ίδιο με το άλλο. Η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Είναι δηλαδή κοινωνικό το φαινόμενο, το οποίο μεταφέρεται και στον σχολικό χώρο με τις δικές του ιδιομορφίες, που υπαγορεύονται από την υφή, τη δομή και τη λειτουργία του σχολείου και κατ' επέκταση του εκπαιδευτικού συστήματος το οποίο έχει μπει σε τροχιά μεταρρύθμισης. Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια μπορούμε να προσδιορίσουμε και τις ευθύνες των εκπαιδευτικών. Οι ευθύνες φυσικά είναι συνυφασμένες με το ρόλο του εκπαιδευτικού σήμερα. Στο βαθμό που υποβαθμίζεται ο παιδαγωγικός του ρόλος και ενισχύεται ο διοικητικός / διεκπεραιωτικός ρόλος, τότε έχουμε ευθύνη, γιατί είναι υποχρέωσή μας να διαφυλάξουμε την παιδαγωγική λειτουργία του σχολείου. Δυστυχώς η επικράτηση του ατομικισμού και του ανταγωνισμού μέσα στο σχολείο εκτρέφει την επιθετική συμπεριφορά.
Η βία και η παραβατικότητα, όμως, σχετίζονται και με άλλα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος. Και πρώτα - πρώτα η σχολική αποτυχία, η ανωνυμία που επικρατεί στα μεγάλα σχολεία, η περιορισμένη επικοινωνία εκπαιδευτικών - μαθητών με την επικέντρωση στην κάλυψη της διδακτέας ύλης, η έλλειψη χρόνου για ουσιαστική επικοινωνία, η απουσία στήριξης ουσιαστικής σε μαθητές που την έχουν ανάγκη, οι ανταγωνιστικές σχέσεις που καλλιεργούνται σε όλα τα επίπεδα, συμβάλλουν στην εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς. Δυστυχώς, το υφιστάμενο σχολείο των γνώσεων, ό,τι είχε να δώσει -και έδωσε πολλά σε καιρούς χαλεπούς- το έδωσε. Έκανε τον κύκλο του. Η γνώση, πλέον, στις σύγχρονες συνθήκες θα πρέπει ν' αποκτήσει τη δημιουργική εκείνη δύναμη, που θα βοηθήσει το νέο ν' αντιλαμβάνεται τον κόσμο του και να παρεμβαίνει για να τον αλλάζει.
Το σχολείο, επειδή προσβλέπει στο μέλλον, έχει υποχρέωση να δημιουργεί τις συνθήκες για έναν καλύτερο κόσμο. Για απάμβλυνση του προβλήματος θα πρέπει, πιστεύω, να κινηθούμε σε τρεις άξονες: Αντιμετώπιση του προβλήματος της σχολικής αποτυχίας, ενίσχυση της παιδαγωγικής λειτουργίας του σχολείου και δημιουργία σχολικής ζωής, για να αποκτήσει νόημα η παρουσία του μαθητή στο σχολείο. Το σχολείο σήμερα διέρχεται κρίση. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης είναι και η βία στον σχολικό χώρο. Οι μαθητές, όμως, προτού έρθουν στο νηπιαγωγείο ή στο σχολείο έχουν ήδη κοινωνικοποιηθεί στην οικογένεια. Σήμερα, όμως, παρατηρείται μια κρίση της πυρηνικής οικογένειας στον τομέα της διαπαιδαγώγησης, εξαιτίας των οικογενειακών συνθηκών. Οι αλλαγές των δομών της οικογένειας οδηγούν αναγκαστικά σε μια αύξηση των ψυχικών διαταραχών και των κοινωνικών προβλημάτων. Στην επίδραση του βιωματικού κόσμου των παιδιών παίζουν μεγάλο ρόλο και τα ΜΜΕ. Όταν προβάλλονται ανεξέλεγκτα φιλμ με σκηνές γεμάτες βία, θάνατο και βασανισμό, όλες αυτές οι βίαιες και φριχτές σκηνές επιδρούν στον εύπλαστο χαρακτήρα των παιδιών και τα οδηγούν στον μιμητισμό. Πώς αντιδρούμε, αλήθεια, σ' αυτές όλες τις εκδηλώσεις βίας; Κανείς δεν μπορεί να τα κάνει όλα, αλλά όλοι μπορούν να κάνουν κάτι. Τα σχολεία πρέπει να προωθούν τις θεμελιώδεις αρχές κάθε κοινωνίας. Και πρώτα - πρώτα, οι δημοκρατικές αρχές πρέπει να διακρίνονται σε όλα τα αναλυτικά προγράμματα. Ο ρόλος των σχολείων να μην είναι μόνο η μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων, αλλά και η διαμόρφωση και διαπαιδαγώγηση των νέων σε δημοκρατικούς πολίτες. Μπορεί να θεσπιστούν πιο αυστηροί κανονισμοί, να υψωθούν ψηλοί "μαντρότοιχοι" γύρω από τα σχολεία, να μπουν κάγκελα... δε λύεται δυστυχώς το πρόβλημα, αν το σχολείο δεν αλλάξει υφή, φιλοσοφία, σκοπούς και προσανατολισμούς.
Αν θέλουμε να βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο και να μην αναζητούμε άλλοθι, μπροστά μας βρίσκεται μια πρόκληση, που ήδη μπήκε σε ρυθμούς υλοποίησης και ονομάζεται Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση. Για πρώτη φορά στην ιστορία του τόπου μας βρισκόμαστε μπροστά σε μια ολοκληρωμένη έκθεση, ένα ολοκληρωμένο σχεδιασμό που κάνει κιόλας τα πρώτα δειλά του βήματα. Ήδη το ζήτημα των Αναλυτικών Προγραμμάτων, που συνιστά αλλαγή του περιεχομένου της εκπαίδευσης, βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο με την εμπλοκή όλων ανεξαίρετα των φορέων της παιδείας, αλλά και της κοινωνίας ολόκληρης. Η σύσταση ακόμα της Επιτροπής νια τη Σχολική Παραβατικότητα (στα πλαίσια της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης) με επικεφαλής τον Ακαδημαϊκό κ. Καπαρδή είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Το γεγονός ότι αυτή η Επιτροπή κάλυψε τα χρονοδιαγράμματά της, παρέδωσε την Έκθεσή της, είναι επίσης θετικό. Για πρώτη φορά γίνεται μια συστηματική δουλειά γύρω από το θέμα, κάτι το οποίο χαιρέτησαν ΟΛΟΙ (και οι οργανωμένοι εκπαιδευτικοί), οι οποίοι μάλιστα ζήτησαν κάποια άμεσα μέτρα να υλοποιηθούν, όπως είναι το Παρατηρητήριο για τη Βία, η ενίσχυση της εκπαιδευτικής ψυχολογίας, η σύσταση ομάδων άμεσης παρέμβασης για αντιμετώπιση των κρουσμάτων βίας στα σχολεία, η εκπόνηση προγραμμάτων και δράσεων, τα οποία ακούσαμε να εξαγγέλλονται από τον Υπουργό Παιδείας.
Ο καθένας, λοιπόν, μπροστά στις ευθύνες που του αναλογούν, είτε αυτό είναι Υπουργείο, εκπαιδευτικοί, οργανώσεις, γονιοί, μαθητές... οι πάντες. Έτσι που να μπορέσουμε να ψηλαφίσουμε το ΟΡΑΜΑ για ένα νέο σχολείο, δημοκρατικό, που να προάγει τις πανανθρώπινες αξίες και τον κριτικά σκεπτόμενο πολίτη.

Το σχολείο, επειδή προσβλέπει στο μέλλον, έχει υποχρέωση να δημιουργεί τις συνθήκες για έναν καλύτερο κόσμο.