Μικρασιατική εκστρατεία, η άλλη όψη

25/01/2009

ΠΟΛΙΤΗΣ

Της Κοραλίας Μόζορα*

Αφορμή γι' αυτό το σημείωμα στάθηκε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τελευταία με θέμα τη Μικρασιατική καταστροφή. Ο συγκεκριμένος αρθρογράφος στο κείμενό του φαίνεται να έχει πολύ επιλεκτική μνήμη. Παραθέτει τα όσα κατά την έκφρασή του "φρικτά και τρομερά" διέπραξε ο στρατός του Κεμάλ κατά την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Ξεκινά δηλ. να παραθέτει τα γεγονότα του τέλους του πολέμου, παρακάμπτοντας τα τρία προηγούμενα χρόνια, όπως συνηθίζουν οι πλείστοι υπέρ Έλληνες πατριώτες, οι οποίοι μόνο τις θηριωδίες και τις ωμότητες των αντιπάλων, ιδιαίτερα των Τούρκων, διαπιστώνουν και καταγράφουν. Ας δούμε λοιπόν και λίγο την άλλη όψη της εκστρατείας αυτής. Την όψη που συνηθέστατα αποκρύπτεται, ηθελημένα βεβαίως, για να μην τραυματιστεί η ευγένεια και η πολιτιστική υπεροχή του ελληνικού έθνους. Κύρια πηγή μου σε όσα θα αναφέρω πιο κάτω είναι το βιβλίο του Τάσου Κωστόπουλου "πόλεμος και εθνοκάθαρση", όπου μέσα από προσωπικές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών του πολέμου μας παραθέτει τα όσα τα δικά μας "φουσάτα" διέπραξαν στο πέρασμά τους. Μπαίνω στον πειρασμό να παραθέσω μικρό σχετικό απόσπασμα (μαρτυρία) του πολύ γνωστού μας πεζογράφου Στρατή Μυριβήλη, αν και η περιγραφή αυτή αναφέρεται στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο του 1912. "Σαν έφεξε, βάρεσε η σάλπιγγα συναγερμό πάνου απ' το χαμηλό λασπωμένο λοφάκι του χωριού. Εκεί μαζεύτηκαν όλοι οι αιχμάλωτοι άντρες και κατόπι ντουφεκίστηκαν. Κάθε ενωμοτία έστηνε αντίκρυ της πέντε-έξι και τους θέριζε. Βρέθηκα αντίκρυ στο γέρο. Τα μεταξωτά του γένια ανέμιζαν απαλά στον αγέρα και ψιθύριζε ολοένα προσευχές. Το πιο μεγάλο καλό που θα μπορούσα να του κάνω ήταν να τον σκοτώσω αμέσως, για να μην τυραγνιέται σα μερικούς που σπάραζαν σαν τα βουβάλια χτυπώντας τις παλάμες στο χώμα. Τόνε σημάδεψα στο κούτελο, ανάμεσα στα ολόασπρα φρύδια του. Τράβηξα τη σκανδάλη και σωριάστηκε μονοκόμματα σαν αστραποκαμένος στη λάσπη". Βεβαίως η Ακαδημία Αθηνών αρνήθηκε να βραβεύσει το ανωτέρω εθνικώς απρεπές κείμενο... Ας έρθουμε τώρα στη Μικρασιατική εκστρατεία του 1919-1922, η οποία υπήρξε ευθύς εξαρχής ένα καθαρά τυχοδιωκτικό και παράλογο εγχείρημα με ιμπεριαλιστικές προεκτάσεις, αφού διέγραφε από το χάρτη τους πολύ μεγαλύτερους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της περιοχής. Ακόμη πιο απελπιστικός για την ελληνική αλυτρωτική επιχειρηματολογία ήταν ο εθνολογικός συσχετισμός στην ενδοχώρα. Οι ίδιες οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δρομολογήθηκε η εκστρατεία πιστοποιούν τον αποικιακό ιμπεριαλιστικό της χαρακτήρα. Ο ίδιος ο Βενιζέλος οραματιζόταν την "θανάτωσιν ή την ουσιαστική διάλυσιν της Τουρκίας" από την entente. Μοιραία η αναμέτρηση θα πάρει τη μορφή ενός πολέμου εξόντωσης και βίαιης εκτόπισης ολόκληρων πληθυσμών από τα "εθνικά εδάφη". Για τους Κεμαλικούς ήταν ένας υπέρ πάντων αγώνας, ένας αγώνας εθνικής επιβίωσης για την απόκρουση μιας αποικιακής εισβολής. Ο ελληνικός στρατός, από την άλλη, έπρεπε να "αποκαθιστά" και να "διαφυλάσσει" την τάξη για λογαριασμό των συμμάχων και ταυτόχρονα να δημιουργεί στον κατακτημένο χώρο τις προϋποθέσεις μιας μακρόχρονης επικράτησης. Στον εξοντωτικό αυτό πόλεμο έγιναν βιαιότητες και ωμότητες και από τις δυο πλευρές. Όσον αφορά την έκταση και τα χαρακτηριστικά της βίας του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος σε βάρος του ντόπιου μουσουλμανικού πληθυσμού, θα παραθέσουμε την εύγλωττη μαρτυρία, τα γραπτά κείμενα των ίδιων των Ελλήνων φαντάρων. Μπορεί κανείς να διακρίνει τρεις περιόδους όσον αφορά την έκταση και τα χαρακτηριστικά της βίας του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος σε βάρος του ντόπιου μουσουλμανικού πληθυσμού. Η πρώτη φάση είναι αυτή της εγκατάστασης στο προγεφύρωμα της Σμύρνης το 1919 σε μια διευρυμένη ζώνη κατοχής. Από την πρώτη μέρα η παρουσία του ελληνικού στρατού στην Ιωνία σημαδεύτηκε από βιαιοπραγίες σε βάροςτου άμαχου πληθυσμού. Βρίσκοντας πάντα κάποια αφορμή, Έλληνες στρατιώτες και ένοπλοι ντόπιοι χριστιανοί επιδίδονται σ' ένα όργιο βίας, βιασμών και εκτεταμένων λεηλασιών στις μουσουλμανικές συνοικίες της Σμύρνης με περισσότερους από 200 νεκρούς. Περίπου 2,500 μουσουλμάνοι συνελήφθησαν και κακοποιήθηκαν (ανάμεσα τους μικρά παιδιά, μαθητές και δάσκαλοι). Ύστερα από έρευνες μηνών η έκθεση της ειδικής Διασυμμαχικής Επιτροπής θα καταλογίσει στον ελληνικό στρατό την ευθύνη για την αιματοχυσία στη Σμύρνη και την ενδοχώρα της. Χαρακτηριστικό δείγμα των αγριοτήτων που έμελλε ν' ακολουθήσουν αποτελούν τα γεγονότα του Αϊδινίου. Την "απελευθέρωση" της πόλης από τον Ελληνικό στρατό διαδέχθηκαν λεηλασίες, βιασμοί και βιαιοπραγίες κατά των ντόπιων μουσουλμάνων. Το ημερολόγιο ενός τσολιά από την Βοιωτία αναφέρει ότι "ο διοικητής μας Γεώργιος Κονδύλης περιφέρεται στην πόλη και μας ενθαρρύνει πως θα φάμε τους απίστους". Η δεύτερη φάση εγκαινιάζεται με την εξόρμηση για την κατάληψη της Άγκυρας, το Μάρτιο του 1921. Από δω και πέρα οι επιχειρήσεις διεξάγονται σε έδαφος ολότελα εχθρικό, χωρίς καθόλου ελληνικό πληθυσμό. Στη φάση αυτή ο ελληνικός στρατός -αντιμέτωπος πλέον με τις πρώτες ήττες- εγκαινιάζει πολιτική "καμένης γης". Εμπρησμοί χωριών αναφέρονται καθημερινά στα ημερολόγια των φαντάρων. Ο ανθυπολοχαγός Παντελής Πρινιωτάκης καταγράφει: " μετά την γενικήν λεηλασίαν ακολουθεί εμπρησμός των οικιών και των σιτηρών τον οποίον οι κάτοικοι παρακολουθούν έντρομοι. Η κατάστασις είναι λυπηρά και αξιοθρήνητος...". Η εικόνα που αφήνει πίσω του ο Ελληνικός στρατός εγκαταλείποντας το Σαγγάριο είναι φλεγόμενα χωριά που πυρπολούνται έπειτα από διαταγή του επιτελείου και δεκάδες κάτοικοι να εκτελούνται ομαδικά. Τον Ιούνιο του 1921 πυρπολείται η Νικομήδεια. Τούρκοι χωρικοί σφάζονται ομαδικά στις αποβάθρες στην προσπάθειά τους να μεταφέρουν στα ελληνικά πλοία τα υπάρχοντα των ελληνορθόδοξων προσφύγων. Περίπου 200 Τούρκοι προύχοντες μεταφέρονται στα ελληνικά πλοία ως όμηροι αλλά σε λίγο πνίγονται στην ανοικτή θάλασσα ( Στάμου 1983, σ. 18). Η τρίτη φάση του πολέμου συντελείται τον Αύγουστο του '22, όταν ο στρατός του Κεμάλ εξαπέλυσε την προ πολλού αναμενόμενη τελική επίθεση. Σε ελάχιστο χρόνο το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα μεταβλήθηκε σ' ένα αλλόφρονα συρφετό που εγκατέλειπε πανικόβλητος τα πάντα για να φθάσει στη θάλασσα. Από αφηγήσεις Μικρασιατών γνωρίζουμε ότι οι Έλληνες στρατιώτες σκότωναν καθ' οδόν χωρικούς, ενώ άλλους τους πυρπολούσαν ζωντανούς μέσα στα τζαμιά. Γράφει ο στρατηγός Δεμέστιχας : " Τις καταστροφές στις πόλεις και τα χωριά απ' όπου περάσαμε, τους εμπρησμούς και τις άλλες ασχήμιες, δεν είμαι ικανός να περιγράψω και προτιμώ να μείνουν στη λήθη". Ο Ελευθέριος Σταυρίδης (μετέπειτα στέλεχος του Κ.Κ.Ε ) θυμάται στις δημοσιευμένες αναμνήσεις του τη Φιλαδέλφεια πυρπολημένη από τον ελληνικό στρατό και γεμάτη "πτώματα που εμύριζαν φοβερά μαζί με την καπνίλα της πυρκαϊάς". Κοντά στο Ούσακ "γέροι, γυναίκες και παιδιά είχαν κλειστεί στο τζαμί. Τους πήραν χαμπάρι κάποιοι φαντάροι δικοί μας και τους έβαλαν φωτιά. Καθώς τους έπνιγε ο καπνός, ο κόσμος άρχισε να βγαίνει έξω από την πόρτα. Τότε οι τιποτένιοι αυτοί βάλαν τα αθώα γυναικόπαιδα στη σκοποβολή και σκότωσαν κάμποσα". (Αποστολίδης 1981, σ.20) Προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε και την άλλη όψη των γεγονότων της Μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής, τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, την οποία επιμελώς αποκρύβει η επίσημη εθνική ιστοριογραφία και συστηματικά αποσιωπά η σχολική εκδοχή της. Τα ανωτέρω ας θεωρηθούν ως απάντηση σ' αυτούς που και στην Κύπρο υποστηρίζουν ότι η ιστορία είναι μια και έχει καταγραφεί. Η ιστορία όταν εξυπηρετεί την εθνική ιδεολογία παραχαράσσεται βάναυσα σε βαθμό που σε πολλές περιπτώσεις ισχύει η ειρωνική άποψη του Μπερνάρ Σω: "Η ιστορία θα πει όπως πάντα ψέματα".

* Φιλόλογος