Φοβού την κοινή γνώμη

Φοβού την κοινή γνώμη

του Γιώργου Χαραλάμπους

Ο απορριπτισμός αναφορικά με το Κυπριακό και την επανένωση του τόπου έχει διαχρονικότητα, ιστορία και τη δύναμη του στάτους κβο. Μέσω αυτών των ιδιοτήτων, εύκολα καταπιέζει τον αντίλογο και χειραγωγεί την κοινή γνώμη, δημιουργώντας εσωτερικές ανισορροπίες υπέρ της μη λύσης. Πιο συγκεκριμένα, τα ΜΜΕ, μέσω της απορριπτικής τους στράτευσης και πολλές φορές ως καθρέφτες της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων (δηλαδή διαφόρων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων), έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν ένα μεγάλο κομμάτι της κοινής γνώμης. Πώς μπορούν λοιπόν να ασκήσουν επιρροή τα απορριπτικά ΜΜΕ, όσο αφορά στην τύχη μιας προτεινόμενης λύσης του Κυπριακού; Γενικότερα, υπάρχει κοινή γνώμη που θα αποφασίσει ορθολογικά σε ένα ενδεχόμενο δημοψήφισμα; Ή μήπως, όπως είπε ο Pierre Bourdieu, ‘η κοινή γνώμη δεν υπάρχει’ (αλλά κατασκευάζεται);

Να σημειωθεί αρχικά ότι η στράτευση των ΜΜΕ έχει δύο παράλληλες διαστάσεις: το περιεχόμενο/ρητορική, (δηλαδή την ποιότητα του λόγου) και τη σημασία/έμφαση που δίδεται σε κάποια είδηση (δηλαδή τον χρόνο ή τον χώρο που αφιερώνεται σε κάτι ή σε κάποιον). Όσον αφορά και στις δύο διαστάσεις της απορριπτικής στράτευσης, ο πραγματικός κίνδυνος ελλοχεύει σε εκείνα τα ΜΜΕ, που δεν τοποθετούνται ευθέως και ιδεολογικά πάνω στη διαιρετική τομή μεταξύ απορριπτισμού/εθνικισμού και ρεαλισμού/αντί-εθνικισμού και ως εκ τούτου διεκδικούν το προφίλ των σοβαρών και αμερόληπτων επαγγελματιών της δημοσιογραφίας (βλ. «Φιλελεύθερος», «Σημερινή», «ΑΝΤ», κ.λπ.). Από την άλλη, ΜΜΕ όπως το «Ποντίκι», η «Ένωση» και η «Μάχη», μάλλον δεν θα επηρεάσουν τους αναποφάσιστους του Κυπριακού ή όσους ενδεχομένως να αλλάξουν την άποψή τους με βάση τις εξελίξεις που θα ακολουθήσουν και ως αποτέλεσμα δεν θα καθορίσουν την τύχη της προσπάθειας λύσης. Όχι μόνο διότι απευθύνονται σε πιο περιορισμένο αριθμητικά ακροατήριο, αλλά και λόγω του αυτοί που τρέφονται από τα δημοσιεύματα και την προπαγάνδα αυτών των ΜΜΕ, είναι εκείνοι που τα συντηρούν ιδεολογικά και που αποτελούν το ήδη υπάρχον ποσοστό άρνησης ενάντια σε οποιοδήποτε δημοψήφισμα για επανένωση του τόπου.

Από τα πιο πάνω και έχοντας ως χρονική περίοδο ανάλυσης την τρέχουσα περίοδο, με αφετηρία την έναρξη των απευθείας διαπραγματεύσεων το 2008, υπάρχουν, μεταξύ άλλων, τα εξής τρανταχτά φαινόμενα/παραδείγματα χειραγώγησης της κοινής γνώμης προς μια απορριπτική κατεύθυνση, από εκείνα τα ΜΜΕ που διεκδικούν τη σοβαρότητα “της άποψης ανάλογα με τις περιστάσεις”:

1) Τα ΜΜΕ μπορούν να ωραιοποιήσουν την «α» ή «β» πρόταση λύσης, να την απλουστεύσουν στο σημείο όπου δεν διακρίνονται εύκολα τα αρνητικά ή ουτοπικά της σημεία, να την χαρακτηρίσουν με επίθετα που στοχεύουν στην καπηλεία τοπικών ευαισθησιών και να της προσδώσουν την υπόσταση του καρπού σοβαρής και τεκμηριωμένης μελέτης.
Παράδειγμα: Το ‘τρανό’ βιβλιάριο που κυκλοφόρησε με ορισμένες εφημερίδες πριν λίγους μήνες, με τίτλο το ‘Ορθό Ναι’, που πέραν από τον παραπλανητικό του τίτλο (π.χ. ορθό για ποιους και με βάση ποια έννοια της δικαιοσύνης;), δεν φέρει την υπογραφή κανενός (παρ’ όλο που διεκδικεί επιστημονική χροιά), ούτε προσφέρει οτιδήποτε άλλο εκτός από εθνοκεντρικές, αξιολογικές κρίσεις και επιλεκτικά στοιχεία.

2) Τα ΜΜΕ μπορούν να παρουσιάσουν ως αρνητικές, συγκεκριμένες εξελίξεις στο διεθνές, ή Ευρωπαϊκό επίπεδο, εκφράζοντας έτσι άποψη κατά πόσο το πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώρα οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις επιτρέπει καρποφόρο αποτέλεσμα ή όχι.
Παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια της περιόδου των διεργασιών των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της μετέπειτα ανακοίνωσής τους, όσον αφορά στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, οι εφημερίδες «Φιλελεύθερος» και «Σημερινή» δημοσίευσαν δεκάδες άρθρα (ρεπορτάζ, εκ της σύνταξης και γνώμες), που παρέπεμπαν στην απομόνωση της Λευκωσίας και την απουσία κυρώσεων από τα συμπεράσματα και που δαιμονοποιούσαν γενικότερα τα συμπεράσματα. Ταυτόχρονα δεν υπήρξε ουσιαστική ανάλυση ή αναφορά στα επιτεύγματα της κυβέρνησης, ήταν ελλιπής ή απούσα ή σύγκριση με προηγούμενα συμπεράσματα, δεν αναλύθηκε το ζήτημα της αυστηρότητας πολλών κρατών-μελών της Ε.Ε. απέναντι στην Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και η μονομερής δήλωση της Κυπριακής Δημοκρατίας περί παγώματος ουσιαστικά ακόμη έξι κεφαλαίων, αντιμετωπίστηκε ως ‘αυτονόητη’.

3) Τα ΜΜΕ μπορούν να παρουσιάσουν δημοσκοπήσεις σε συγκεκριμένα χρονικά σημεία, όπου η κοινή γνώμη ακόμα διαμορφώνεται και ως εκ τούτου να καταπιάνονται με απαντήσεις σε ειδικά διατυπωμένα ερωτήματα αόριστης και αμφιλεγόμενης ερμηνείας που μπορεί να αντιστοιχούν ή να μην αντιστοιχούν σε τάσεις.
Παράδειγμα: Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων μιας δημοσκόπησης της «Σημερινής» (10 Ιανουαρίου), με θέμα την εμπιστοσύνη που έχουν οι Τ/Κ στους Ε/Κ, έφερε ως τίτλο ότι ‘το 70% των Τ/Κ σε γενικές γραμμές δεν εμπιστεύεται καθόλου τους Ε/Κ’. Χωρίς να εξηγεί ποιες ήταν οι άλλες επιλογές εκτός από το ‘καθόλου’ και το ‘πάρα πολύ’, ποιο και πόσο ήταν το δείγμα και αν ο όρος Ε/Κ αναφέρεται στην πολιτική ηγεσία του τόπου, κάποια κόμματα ή την ίδια την ελληνοκυπριακή νοοτροπία, όσον αφορά στην προοπτική της ειρηνικής συμβίωσης. Στο κάτω-κάτω ό,τι και να σημαίνει η ερώτηση ‘εμπιστεύεστε τους Ε/Κ;’, σημασία έχει η υποκειμενικότητα στην ερμηνεία που της δίνει ο κάθε ερωτώμενος.

4) Τα ΜΜΕ μπορούν να διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο ο «α» ή «β» προσκεκλημένος εκφράζουν απόψεις και αναλύουν θέματα, καλώντας, παραδείγματος χάριν, τέσσερις απορριπτικούς και ένα υπερασπιστή της παρούσας προσπάθειας λύσης. Ή ακόμα, συμφωνώντας - μέσω του εκάστοτε δημοσιογράφου - με τον «ά» ή «β» προσκεκλημένο, χωρίς να υποβάλουν ‘πραγματικές’ ερωτήσεις.
Παράδειγμα: Η περίφημη περίπτωση του Τουμάζου Τσελεπή σε μεσημβρινό πρόγραμμα του «ΑΝΤ1».

5) Τα ΜΜΕ μπορούν να παρουσιάσουν εικόνες από μια γιορτή, μια συλλογική αντίδραση ή μια κινητοποίηση, τροφοδοτώντας συγκεκριμένα συναισθήματα και συνεισφέροντας στη διαιώνισή τους, ενώ ταυτόχρονα να υποβαθμίζουν ή να αγνοούν παντελώς κάποια άλλη κινητοποίηση, που ενδεχομένως να εκφράζει μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού στη δεδομένη στιγμή.
Παράδειγμα: Την επομένη της συνάντησης του Μπαν Κι Μουν με τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων, τα πλείστα κανάλια (με πρώτο τον ΑΝΤ1) αφιέρωσαν περίπου 5/6 λεπτά στο δελτίο ειδήσεων τους για τη διαμαρτυρία που έγινε στον κυκλικό κόμβο κοντά στο αεροδρόμιο Λευκωσίας από ‘δεκάδες’ μέλη του σωματείου «Αδούλωτη Κερύνεια». Και ενώ την ίδια μέρα, υπήρξε μεγαλύτερη κινητοποίηση και από τις δύο πλευρές του Λήδρα Πάλας, με ιδιαίτερα μαζική συμμετοχή από τους Τ/Κ, την οποία χαιρέτησε και ανάφερε ο Μπαν Κι Μουν, τα ρεπορτάζ για αυτή την εξέλιξη είτε κράτησαν μόνο μερικά δευτερόλεπτα, είτε δεν προβλήθηκαν καθόλου.

6) Μεταδίδοντας τις εξελίξεις και θέσεις της άλλης πλευράς, τα ΜΜΕ μπορούν να αγνοήσουν καθοριστικές και συμβολικές εξελίξεις, θέσεις ή προτάσεις, που παραπέμπουν στο γεγονός ότι και η Τ/Κ πλευρά είναι έτοιμη για συμβιβασμούς και ότι έχει ήδη προβεί σε (κάποιες, έστω λίγες) υποχωρήσεις ή έστω ότι οι προσπάθειες της κυβέρνησης έχουν αποφέρει καρπούς.
Παράδειγμα: Κανένα από τα προαναφερθέντα ΜΜΕ δεν ασχολήθηκε με τις συγκλίσεις στο θέμα της διακυβέρνησης σε σχέση με τις αρχικές Τ/Κ θέσεις. Αγνοήθηκε δηλαδή το γεγονός ότι ο Ταλάτ, μόλις μερικές μέρες μετά που ανακοίνωσε τις γραπτές θέσεις της Τ/Κ πλευράς προχώρησε σε συμφωνία με τον Χριστόφια επί σειράς θεμάτων στο κεφάλαιο της διακυβέρνησης, που ουσιαστικά αναιρούσαν ένα μεγάλο μέρος των αρχικών του απαιτήσεων. Με άλλα λόγια, μέσα στο δικό τους πλαίσιο, οι νέες θέσεις Ταλάτ εύκολα θα μπορούσαν να θεωρηθούν υποχωρήσεις ή επιτεύγματα της δικής μας πλευράς, με τον ίδιο τρόπο και λογική που θεωρούνται οι προτάσεις της κυβέρνησης Χριστόφια.
Τα πιο πάνω φαινόμενα (μεταξύ εκατοντάδων άλλων) καταδεικνύουν ότι η απορριπτική στράτευση ορισμένων ΜΜΕ δύναται να διαστρεβλώσει την αλήθεια όσον αφορά στο Κυπριακό και μάλιστα σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη φάση στην προσπάθεια επίλυσής του, δημιουργώντας τον κίνδυνο του φανατισμού, του ανιστόρητου σκεπτικισμού και των ελλείψεων στις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων εκτιμήσεων απέναντι στην παρούσα προοπτική της επανένωσης. Λαμβανομένου υπόψη ότι αυτές οι εκτιμήσεις θα καθορίσουν το αποτέλεσμα ενός ενδεχόμενου δημοψηφίσματος, οι όποιες προσπάθειες των αντιπροσώπων της πολιτείας για διαπραγμάτευση και συγκλίσεις, πρέπει να συνοδεύονται από την έγκυρη, αξιόπιστη και ακριβή πληροφόρηση. Επειδή αυτό διαφέρει από την κοινωνική πραγματικότητα, απαιτούνται συνεχείς κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες που να αναδεικνύουν την ιστορικά καθορισμένη αλήθεια και που να υπενθυμίζουν ότι η λύση είναι μονόδρομος. Χωρίς να διαγράφεται το εμπόδιο του ιμπεριαλισμού, είναι αδήριτη η ανάγκη να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα της επικίνδυνα απορριπτικής στράτευσης, και κατ’ επέκταση να ξεσκεπαστούν αυτοί που συντηρούν την τοπική διάσταση του προβλήματος.